10 Bagay na dapat malaman tungkol sa mga Lamok at Kagat nito

Narito ang isang detalyadong paliwanag ng 10 bagay na dapat malaman tungkol sa mga lamok at kagat nito, upang mas maunawaan ang panganib, pag-iwas, at tamang pag-aalaga sa katawan kapag nakagat ng lamok. Sa Pilipinas, kung saan tropikal ang klima, karaniwan ang presensya ng lamok, lalo na tuwing tag-ulan. Kaya mahalagang may sapat tayong kaalaman ukol sa kanila.

1. Ang lamok ay hindi basta insekto – ito ay vector ng sakit

Hindi lahat ng lamok ay mapanganib, ngunit ang ilang uri nito ay kilala bilang vectors ng mga malulubhang sakit. Ang Aedes aegypti at Aedes albopictus, halimbawa, ay mga lamok na nagdadala ng dengue, chikungunya, at Zika virus. Samantalang ang Anopheles mosquito ay nagdadala ng malaria. Ito ang dahilan kung bakit ang kagat ng lamok ay hindi dapat balewalain – ito ay maaaring maging simula ng seryosong karamdaman.

Ang mga lamok ay nagkakalat ng sakit sa pamamagitan ng pag-inom ng dugo ng taong may virus o parasite, at pagkatapos ay ipinapasa ito sa susunod na makagat nila. Sa ilang kaso, maaari pa nilang ikalat ang mga sakit kahit hindi pa nagpapakita ng sintomas ang unang host.

2. Babaeng lamok lang ang nangangagat

Isa sa mga bagay na hindi alam ng marami ay ang mga babaeng lamok lamang ang nangangagat. Ang dahilan? Kailangan nila ng dugo bilang protina para sa pagpaparami o egg production. Samantala, ang mga lalaking lamok ay hindi nangangagat – sila’y kumakain lamang ng nectar o katas ng halaman.

Kaya’t sa tuwing makakaramdam ka ng pangangati o makakita ng pantal mula sa kagat, malamang ito ay mula sa babaeng lamok na naghahanap ng sustansya para makapangitlog.

3. Ang kagat ng lamok ay sanhi ng reaksyong immune ng katawan

Ang pangangati at pamamaga sa kagat ng lamok ay hindi dahil sa mismong sugat ng kagat, kundi sa laway ng lamok na nai-inject sa balat mo. Ang laway na ito ay may anticoagulant upang hindi mamuo ang dugo habang kumakain siya. Kapag na-detect ng iyong immune system ang protinang ito bilang ‘dayuhan’, naglalabas ito ng histamine, na siyang nagdudulot ng pamumula, pamamaga, at pangangati.

Ang iba ay mas sensitibo sa laway ng lamok kaya’t mas malalaki o mas matagal mawala ang pantal o reaksyon sa balat. Sa ilang kaso, may tinatawag na Skeeter Syndrome, isang matinding allergic reaction sa kagat ng lamok.

4. May mga oras sa araw na mas aktibo ang lamok

Ang mga lamok ay hindi pare-pareho ng oras ng pagiging aktibo. Halimbawa, ang Aedes aegypti na may dalang dengue ay mas aktibo sa umaga hanggang dapithapon (6AM–10AM at 4PM–6PM). Samantalang ang Anopheles (na nagdadala ng malaria) ay mas aktibo sa gabi.

Mahalagang malaman ito upang mas maprotektahan ang sarili – magsuot ng damit na may mahabang manggas, maglagay ng insect repellent, at iwasan ang mga lugar na may stagnant water sa mga oras na ito.

5. Ang stagnant water ay breeding ground ng lamok

Ang lamok, lalo na ang nagdadala ng dengue, ay nangingitlog sa malinaw at nakatigil na tubig gaya ng tubig sa lata, flower vase, gulong, tabo, o alulod. Isang babaeng lamok ay maaaring mangitlog ng 50–100 itlog sa isang pagkakataon, at sa loob lamang ng 7–10 araw ay maari nang maging ganap na lamok ang mga ito.

Dahil dito, mahalaga ang kampanya ng “4 o’clock habit” – ang paglilinis ng paligid tuwing hapon upang masiguradong walang naiipong tubig na maaaring pamahayan ng lamok.

6. May mga natural at kemikal na panlaban sa kagat ng lamok

May dalawang uri ng proteksyon laban sa kagat ng lamok: chemical repellents at natural methods. Ang mga kemikal gaya ng DEET, picaridin, at IR3535 ay epektibong panlaban sa kagat at tumatagal ng ilang oras sa balat. Ang mga ito ay madalas ginagamit sa lotion o spray form.

Samantala, ang mga natural na panlaban gaya ng citronella, eucalyptus oil, lemon balm, at neem oil ay mas banayad at karaniwang ginagamit sa kandila, lotion, o patch. Gayunpaman, ang kanilang bisa ay mas maikli at maaaring hindi kasing tibay sa mga lugar na maraming lamok.

7. Hindi lahat ng lamok ay namamatay pagkatapos mangagat

Kabaligtaran ng mga bubuyog, ang lamok ay hindi namamatay matapos mangagat. Sa katunayan, maaari silang mangagat ng maraming beses sa iisang gabi hangga’t hindi pa sila busog sa dugo. Dahil dito, tumataas ang panganib na makapanghawa sila ng sakit sa maraming tao.

Ito rin ang dahilan kung bakit mas mainam na protektado ang buong katawan kapag nasa lugar na kilalang may outbreak ng mosquito-borne diseases.

8. Ang kagat ng lamok ay maaaring magdulot ng sekundaryang impeksyon

Kung ang kagat ng lamok ay pinakialaman, kinamot, o nabutas, maaari itong magkaroon ng sekundaryang bacterial infection. Ang mga karaniwang senyales ay pagnanana, pamumula, at mainit na balat sa paligid ng kagat. Ang ganitong impeksyon ay kailangang gamutin ng antibiotic ointment, o sa malubhang kaso, oral antibiotics.

Mas mainam na huwag kamutin ang kagat, at sa halip ay gumamit ng malamig na compress o hydrocortisone cream upang maibsan ang pangangati.

9. May bakuna na para sa ilang mosquito-borne diseases

Sa Pilipinas, mayroon nang bakuna para sa dengue – ang Dengvaxia. Gayunpaman, ito ay inirerekomenda lamang sa mga taong dati nang nagka-dengue, dahil maaaring magdulot ng mas malalang sintomas sa mga hindi pa na-expose sa virus.

Sa ibang bansa, may mga clinical trials para sa bakuna laban sa malaria at Zika virus. Habang wala pang kumpletong proteksyon laban sa lahat ng mosquito-borne illnesses, ang pag-iwas sa kagat pa rin ang pinakamabisang proteksyon.

10. Malaki ang papel ng komunidad sa pagsugpo sa lamok

Ang pag-iwas sa lamok ay hindi lang responsibilidad ng indibidwal, kundi responsibilidad ng buong komunidad. Ang sabayang paglilinis ng kapaligiran, tamang pagtatapon ng basura, at paglalagay ng screen sa bintana ay malaking tulong sa pagputol ng buhay ng lamok.

May mga local government units na nagsasagawa ng fogging o pag-spray ng insecticide, lalo na sa mga lugar na may dengue outbreak. Ngunit tandaan, ang fogging ay pansamantalang solusyon lamang – ang mas epektibo pa rin ay ang pag-aalis ng tirahan ng lamok.

Mga hospital na tumatanggap ng gamutan sa kagat ng lamok

Conclusion

Ang mga lamok ay maliit ngunit mapanganib na insekto na maaaring magdulot ng seryosong karamdaman. Mula sa kaalaman tungkol sa kanilang ugali, uri, at panganib ng kagat, hanggang sa mga paraan ng pag-iwas at paggamot, malinaw na ang kaalaman ay susi sa kaligtasan. Sa bansa tulad ng Pilipinas, kung saan laganap ang mga mosquito-borne diseases, ang pagiging maingat at maalam ay hindi lamang makakabawas sa sakit – maaari rin itong magligtas ng buhay.

Iba pang mga babasahin

Kagat ng Ahas na maliit, ano ang dapat gawin?

Pwede bang magkaiba ang brand ng anti rabies vaccine sa bata?

Parehas ba ang anti rabies sa kagat ng aso at daga?

Sintomas ng leptospirosis sa baby